Najstarszą częścią Bełchatowa są Grocholice, które jako osada istniały już w XIII wieku. W 1485 roku zostały podniesione do rzędu miast. Od tego roku do 1870 były miastem w dobrach kapituły gnieźnieńskiej. W granicach administracyjnych Bełchatowa są od 1977 roku. Z kolei najstarsza, a jednocześnie pierwsza wzmianka o Bełchatowie pochodzi z 1391 roku. Wówczas to tereny, na których powstało miasto Bełchatów z częścią Ziemi Wieluńskiej i Sieradzkiej otrzymał założyciel i pierwszy właściciel osady – Bełchat herbu Topór. Od 1405 roku jego ród używał nazwiska Bełchacki. W wyniku dziedziczenia w XVI wieku właścicielami miasta stała się rodzina Kowalewskich herbu Prus III. Mikołaj i Zofia z Bykowskich Kowalewscy ufundowali drewniany kościół i klasztor w 1617 roku. W pierwszym ćwierćwieczu XVIII wieku dobra bełchatowskie przeszły w posiadanie rodziny Rychłowskich – Stanisława Rychłowskiego herbu Nałęcz i jego brata Franciszka – prowincjała klasztoru franciszkanów w Bełchatowie. Obaj bracia doprowadzili do dużego rozkwitu miasta, wykorzystując jego dogodne położenie, a szczególnie krzyżujące się trakty z Piotrkowa do Wielunia i z Łasku do Kamieńska. Podjęli również starania w kierunku podniesienia Bełchatowa do rzędu miast. Formalny przywilej miejski Bełchatów uzyskał od króla Augusta III Sasa w I połowie XVIII wieku.
Dziewiętnastowieczna historia Bełchatowa związana jest z rodziną Kaczkowskich herbu Świnka. W 1801 roku dzierżawca Bełchatowa – Józef Kaczkowski założył pierwszą manufakturę włókienniczą. Od tego momentu miasto powoli traciło charakter rzemieślniczo – rolniczy, stając się prężnym ośrodkiem włókiennictwa. Wkrótce Bełchatów znalazł się w rzędzie „miast fabrycznych” Królestwa objętych dekretem namiestnika z 1820 roku. W tymże roku syn Józefa – Leon za sumę 233 400 złotych polskich zamienił prawo dzierżawy na prawo własności. Dzięki staraniom Kaczkowskich wzniesiono kościół ewangelicki, utworzono szkołę elementarną, zorganizowano pocztę, aptekę, utworzono szosę Piotrków – Wieluń przez Bełchatów, jak również podjęto starania o nadanie miastu Bełchatów herbu. Po upadku powstania styczniowego dobra Kaczkowskich zostały zlicytowane i sprzedane w 1867 roku Ernstowi Ludendorfowi, następnie Reinholdowi Spillerowi. W dniu 10 września 1870 roku Bełchatów przestał być miastem i został oddany pod zarząd gminy Bełchatówek.
W 1887 roku nieruchomość poprzednich właścicieli miasta kupił Henryk Hellwig z Tuszyna legitymujący się obywatelstwem francuskim z 1816 roku. Niedaleko dworu założył browar, w którym produkowano piwo bardzo cenione w całej guberni piotrkowskiej. Hellwigowie mieszkali w Bełchatowie przez trzy pokolenia, aż do 1943 roku. W znacznym stopniu przyczynili się do rozwoju gospodarczego i kulturalnego miasta.
Początek XX wieku charakteryzował się dynamicznym rozwojem gospodarczym Bełchatowa. W tym okresie uruchomiono bowiem kilka fabryk, wybudowano wiele domów, założono także bank, sąd, bibliotekę publiczną oraz wybudowano elektrownię dla potrzeb miasta.
Na przełomie 1914 i 1915 roku w pobliżu Bełchatowa kilkakrotnie przechodził front. W sierpniu po krótkich walkach w okolicach Borowej Góry zjawili się w mieście Niemcy. Jednak już jesienią tego roku kontrofensywa Rosjan zmusiła Niemców do wycofania się. Następnie od 4 do 6 XII toczono walki pod Borową Górą. Rezultatem śmiałej ofensywy wojsk niemieckich było wycofanie się Rosjan. Wojska rosyjskie nie zdołały do końca wojny uzyskać utraconych obszarów. Dzięki porozumieniu niemiecko – austriackiemu podzielono gubernię piotrkowską. Austriacy objęli władzę w południowej części guberni piotrkowskiej ze stolicą w Lublinie. Niemcom przypadła zaś północna część ze stolicą w Warszawie. Do końca wojny Bełchatów pozostawał pod okupacją austriacką. Miasto zostało odcięte od Łodzi linią demarkacyjną przebiegającą w rejonie Wadlewa.
Dynamiczny rozwój Bełchatowa jako ośrodka włókienniczego został zahamowany przez wybuch II wojny światowej. Niedaleko Bełchatowa przebiegała linia obronna Wojska Polskiego. Do dziś zachowały się resztki umocnień w rejonie Lubca, Księżego Młyna i Magdalenowa. Bardzo ważną rolę w tej wojnie miała odegrać Borowa Góra. Jej obrona miała powstrzymać natarcie wojsk niemieckich w kierunku Piotrkowa Trybunalskiego i Warszawy. Walki trwały od 3 września. Ze względu na przewagę nieprzyjaciela żołnierze 2 Pułku Piechoty Legionów pod dowództwem pułkownika Ludwika Czyżewskiego zmuszeni zostali do wycofania się. 6 września do Bełchatowa wkroczyły pierwsze oddziały niemieckie. Miasto włączono bezpośrednio do Rzeszy, do tzw. „Kraju Warty”. Granica z Generalną Gubernią przebiegała w Mzurkach. W Bełchatowie – ogłoszonym przez Niemców „miastem żydowskim”- utworzono getto dla ludności żydowskiej, w którym znalazło się około 5500 Żydów. Zlikwidowano je 11 sierpnia 1942 roku, a ludność wywieziono do obozu zagłady w Chełmnie nad Nerem i do getta w Łodzi.
19 stycznia 1945 roku Bełchatów został wyzwolony przez Oddziały I Frontu Ukraińskiego. Po przeszło pięcioletniej okupacji miasto liczyło zaledwie 3,5 tys. mieszkańców (przed II wojną światową 12 tys.). Decyzją Rady Ministrów ze stycznia 1958 roku Bełchatów awansował do rangi miasta powiatowego.
Nowy etap w historii miasta rozpoczął się w 1960 roku. Odkryto wówczas pokłady złóż węgla brunatnego w Piaskach koło Bełchatowa. Decyzja rządu o rozpoczęciu budowy zagłębia paliwowo – energetycznego zapadła w 1973 roku. W roku 1980 wydobyto pierwszy węgiel. W Kopalni Węgla Brunatnego „Bełchatów”, w roku 1981 ruszył pierwszy blok energetyczny Elektrowni „Bełchatów”, która pełną moc osiągnęła w 1988 roku.
Kalendarium. Kilka znaczących dat z historii Bełchatowa
ok. 1500 p.n.e. – najstarsze ślady osadnictwa pochodzące z naszego regionu sięgają okresu tzw. kultury łużyckiej.
XIII-XIV wiek – powstanie pierwszych osad (m.in. Grocholice, Kaszewice, Wola Mikorska, Myszaki).
1391 rok – pierwsza historyczna wzmianka o Bełchatowie.
XV wiek– Bełchatów we władaniu rodziny Bełchackich herbu Topór.
połowa XVI wieku – Bełchatów Duży stał się własnością Jana Bełchackiego, Bełchatów Mały – Małgorzaty Bełchackiej.
1485 rok – podniesienie Grocholic do rzędu miast przywilejem Kazimierza Jagiellończyka (Grocholice od 1977 roku znajdują się w granicach administracyjnych Bełchatowa).
17.04.1617 rok – dzięki fundacji Mikołaja i Zofii Kowalewskich (herbu Prus III) powstał klasztor franciszkanów.
1737 rok – Franciszek Rychłowski (herbu Nałęcz) – dziedzic Bełchatowa uzyskał przywilej urządzania targów i jarmarków; było to niejednokrotnie równoznaczne z uzyskaniem praw miejskich, gdyż miasta w owym czasie były głównym miejscem wymiany towarowej.
1743 rok – nadanie praw miejskich przez Augusta III Sasa. Franciszek Rychłowski uzyskał formalny przywilej, tj. prawo nazywania Bełchatowa miastem.
1801 rok – Józef Kaczkowski zakłada pierwszą manufakturę włókienniczą w Bełchatowie.
1820 rok – Bełchatów stał się własnością rodziny Kaczkowskich (herbu Świnka) na zasadzie aktu kupna.
22.03.1821 rok – ankieta – opis Bełchatowa, sporządzona przez Leona Kaczkowskiego, a w niej następujące dane: 352 mieszkańców; w mieście znajduje się kościół, bożnica i kirkut, fabryki sukienne, postrzygalnie, folusz, farbiarnie, olejarnia, garbarnia, warsztaty rzemieślnicze (szewcy, krawce, rymarze, kowale i bednarze).
1830 – 1831 – w czasie powstania listopadowego syn Józefa Kaczkowskiego – Stanisław (poseł na sejm Królestwa Polskiego) jako członek liberalnej opozycji sejmowej (pod przywództwem braci Wincentego i Bonawentury Niemojewskich) miał duży wpływ na wybór dowódców powstania.
Syn Stanisława – 21-letni Ludwik Kaczkowski brał czynny udział w powstaniu. Wstąpił do gwardii ruchomej województwa kaliskiego w stopniu podporucznika i był przez jakiś czas komendantem Sieradza.
1830 – 1832 – z inicjatywy Stanisława Kaczkowskiego wybudowany został kościół ewangelicki przy dzisiejszej ulicy L. i M. Kaczyńskich.
1837 rok – konsekracja kościoła ewangelickiego i założenie parafii ewangelickiej.
1843 rok – staraniem Stanisława Kaczkowskiego zawiązane zostało Towarzystwo Szkoły Elementarnej w Bełchatowie, następnie utworzona została szkoła katolicka, która liczyła 172 uczniów wszystkich wyznań.
1847 rok – z chwilą nowego podziału Królestwa Polskiego car Mikołaj I nakazał przywrócić miastom herby. W związku z tym powstał tzw. Album Heroldii, obejmujący herby 455 miast. Był wśród nich i herb Bełchatowa, ustalony na podstawie XVIII-wiecznej pieczęci miejskiej, przedstawiający Adama i Ewę przy drzewie oplecionym przez węża.
1848 rok – założenie pierwszej apteki, której właścicielem był Piotr Cisarzewski.
1852 rok – otwarcie szkoły ewangelickiej, w której uczyło się 148 dzieci z Bełchatowa i najbliższych wiosek.
1860 rok – na podstawie zestawienia ludności, sporządzonego przez burmistrza Majewskiego: Żydzi stanowili 76% mieszkańców Bełchatowa, Polacy – 22%, Niemcy – 2%; miasto posiadało rynek i dwie ulice: Piotrkowską i Pabianicką – żadna z nich nie była wybrukowana. Wśród zacniejszych osób burmistrz wymienia: dwóch duchownych katolickich, jednego ewangelickiego, jednego wyznania mojżeszowego, dwóch lekarzy, aptekarza, urzędnika, nauczyciela i organistę.
1863 rok – powstanie styczniowe w regionie bełchatowskim ogłosił Józef Oxiński. W okolicach doszło do kilku potyczek powstańców z Rosjanami, m.in. w miejscowościach Lipy, Kaszewice, Wólka Łękawska. Walczących wspomogli materialnie Kaczkowscy – właściciele Bełchatowa.
1864 rok – kasacja zakonu franciszkańskiego.
10.09.1870 rok – w tym dniu Bełchatów przestał być miastem, jako osada został oddany pod zarząd gminy Bełchatówek.
1876 rok – licytacja majątku Kaczkowskich. Cenny księgozbiór Kaczkowskich trafił do Biblioteki Jagiellońskiej. Kolejnymi właścicielami majątku byli: Ernst Ludendorf, Reinhold Spiller.
1887 rok – przybycie do Bełchatowa rodziny Hellwigów z Tuszyna (bawarczyków z pochodzenia). Henryk Hellwig kupił nieruchomości i ziemie należące do Kaczkowskich. Na terenie majątku założył browar.
1893 rok – gmina żydowska wybudowała murowaną synagogę przy ul. Ewangelickiej (poźniej 19 Stycznia, obecnie L. i M. Kaczyńskich).
1893 rok – utworzenie parafii katolickiej (jej pierwszym proboszczem był ksiądz Leon Zaremba), od tej chwili przez następne 45 lat koegzystowały trzy parafie trzech wyznań i narodowości.
1901 rok – powstała pierwsza mechaniczna tkalnia, której właścicielem był Perec Frajtag.
1901-1902 – zorganizowanie Ogniowej Straży Ochotniczej w Bełchatowie.
1906 rok – zostało założone Koło Polskiej Macierzy Szkolnej, którego przewodniczącą była Bronisława Hellwigowa.
1914 rok – w pierwszych miesiącach I wojny światowej Bełchatów przeżywał kilkakrotną zmianę frontu. W sierpniu 1914 po krótkich walkach pod Borowskimi Górami w miasteczku pojawili się Niemcy. Wyparli ich Rosjanie. Po grudniowych walkach z wojskami austriackimi utracili zajmowane tereny. Przez resztę wojny Bełchatów pozostawał pod okupacją austriacko – węgierską. Przynależał do obwodu piotrkowskiego i zarządzany był przez komendę obwodową w Piotrkowie Trybunalskim – Kreiskommando.
1915 rok – w mieście powstał jeden z 15 obwodów Polskiej Organizacji Wojskowej przynależny do V Okręgu POW w Piotrkowie Trybunalskim. Do Bełchatowa, jako instruktor POW, przyjeżdżał przyszły prezydent Warszawy Stefan Starzyński.
1.09.1917 rok – rozpoczęło działalność Miejskie Gimnazjum Koedukacyjne Polskiej Macierzy Szkolnej.
1925 rok – W pierwszych miesiącach niepodległości zapadła uchwała o wyodrębnieniu miasta Bełchatowa. Za zgodą wydziału powiatowego, Bełchatów prowadził od 1921 roku oddzielną gospodarkę finansową, niezależną od gminy Bełchatówek. Uchwałą sejmu w 1925 roku Bełchatów odzyskał prawa miejskie. Liczył w tym czasie 12 ulic, 2770 morgów gruntu i 9200 mieszkańców.
14.01.1937 rok – uchwałą Rady Miejskiej nadano miastu Bełchatów herb, który przedstawia Adama i Ewę przy rajskim drzewku, wokół którego pnia opleciony jest wąż
1939 rok – W dniach 3-5 września trwała obrona odcinka Księży Młyn – Borowskie Góry – Rozprza przez zgrupowanie płk. Ludwika Czyżewskiego. 6 września do miasta wkroczyły pierwsze oddziały niemieckie. Przez pierwsze pół roku Bełchatów należał do utworzonej 26.10.1939 roku Generalnej Guberni, ale na żądanie miejscowych Niemców został przyłączony do Kraju Warty i znalazł się w rejencji łódzkiej. Granica przebiegała przez Mzurki na wschód od Bełchatowa, wskutek czego został on oddzielony od powiatu piotrkowskiego, a przyłączony do powiatu łaskiego.
1942 rok – w marcu aresztowano pierwszych członków AK, których rozstrzelano w drodze do aresztu, na terenie dzisiejszego boiska Liceum Ogólnokształcącego im. W. Broniewskiego.
1942 rok – 11 sierpnia rozpoczęto likwidację bełchatowskiego getta, ponad 5000 Żydów wywieziono do obozu zagłady w Chełmnie nad Nerem i do getta w Łodzi.
19.01.1945 rok – wyzwolenie Bełchatowa przez oddziały I Frontu Ukraińskiego. Po przeszło pięcioletniej okupacji miasto liczyło 3,5 tysiąca mieszkańców.
1945 rok – usuwanie zniszczeń wojennych, organizacja od podstaw instytucji administracyjnych i usługowych. Otwarta została nowa szkoła średnia – Miejskie Gimnazjum Koedukacyjne.
1956 rok – utworzenie powiatu bełchatowskiego. Decyzją rady Ministrów ze stycznia 1958 r. Bełchatów awansował do rangi miasta powiatowego. Od tej chwili nastąpił szybki rozwój urbanistyczny samego miasta. Rozpoczęto wiele znaczących inwestycji.
1957 – 1961 – budowa Bełchatowskich Zakładów Przemysłu Bawełnianego. Była to największa inwestycja przemysłowa w tym okresie. Zakłady posiadały nowoczesną tkalnię i przędzalnię, dawały zatrudnienie ponad 2 tys. 300 osobom.
1960 rok – odkrycie złóż węgla brunatnego; w dniu 9.12.1960 roku Przedsiębiorstwo Poszukiwań Naftowych wykonało otwór badawczy GEO 2 w Piaskach koło Bełchatowa. Następnie wykonano około 60 odwiertów i na tej podstawie zasoby węgla brunatnego złoża “Bełchatów” oszacowano na 2 156 000 000 ton. Prace badawcze wykonał zespół Zakładu Węgli Brunatnych Instytutu Geologicznego pod kierownictwem prof. Edwarda Ciuka.
1975 rok – decyzja rządu o rozpoczęciu budowy Zespołu Górniczo – Energetycznego “Bełchatów”.
1977 rok – włączenie do miasta Binkowa, Grocholic, Politanic, części Dobrzelowa i Domiechowic.
1977 rok – nowy klub sportowy w Bełchatowie GKS „Węgiel Brunatny” – sekcja piłki nożnej; drużyna piłkarska została przejęta ze „Skry”.
1978 (luty) rok – powstanie Dyskusyjnego Klubu Filmowego.
1979 rok – pierwsze obchody Dni Bełchatowa (25, 26, 27 maja); inicjatorzy: władze miasta i Miejski Dom Kultury.
1980 rok – wydobycie pierwszego węgla.
1981 rok – synchronizacja I bloku energetycznego.
1985 rok – w siedzibie klubu „Pod kielnią” powstaje Osiedlowy Dom Kultury „Piwnica”.
1986 rok – oddanie do użytku szpitala rejonowego.
1986 rok – Bełchatów miastem prezydenckim; w tym roku Bełchatów przekroczył liczbę 50 tys. mieszkańców; pierwszym prezydentem Bełchatowa został Stanisław Wojtasik.
1988 (grudzień) rok – na mocy uchwały RM przestał istnieć Centralny Okręg Energetyczny, a wchodząca w jego skład Elektrownia Bełchatów uzyskała samodzielność i stała się przedsiębiorstwem użyteczności publicznej.
1989 rok – nadanie bełchatowskiemu szpitalowi imienia Jana Pawła II.
1990 (luty) rok – Miejska Rada Narodowa przyjęła rezygnację Stanisława Wojtasika ze stanowiska prezydenta Bełchatowa, powołując jednocześnie na to stanowisko Tomasza Karolaka.
1990 (marzec) rok – minister budownictwa podjął decyzję o podziale Kombinatu Budowy Elektrowni w Bełchatowie na kilka mniejszych przedsiębiorstw.
27.05.1990 rok – pierwsze demokratyczne wybory do Rady Miejskiej w Bełchatowie.
19.06.1990 rok – wybór przez Radę Miejską Edwarda Olszewskiego na prezydenta Bełchatowa.
11.11.1990 rok – uroczystość powtórnego odsłonięcia pamiątkowej tablicy poświęconej poległym żołnierzom POW.
1991 rok – do rejestru Stowarzyszeń w Sądzie Wojewódzkim w Piotrkowie Trybunalskim zostało wpisane Stowarzyszenie Przyjaciół Bełchatowa.
1992 rok – w Bełchatowie mieszka 58 tys. 314 mieszkańców.
1992 rok – powstanie Radia “Bełchatów”.
1992 rok – powstała grupa poetycka “18.05”.
1992 (do połowy 1993 roku) – dworek Olszewskich siedzibą Młodzieżowego Domu Kultury „Ruina” w Bełchatowie.
1992 rok – rozpoczęła działalność Straż Miejska Bełchatowa.
1992 rok – w Bełchatowie powstało Koło Polskiego Towarzystwa Numizmatycznego.
1992 rok – Rada Miejska w Bełchatowie podjęła uchwałę w sprawie utworzenia w naszym mieście pierwszej samorządowej przychodni zdrowia.
1992 rok – emisję programów lokalnych rozpoczęła Telewizja Bełchatów.
1992 rok – odbyło się zebranie założycielskie Agencji Rozwoju Regionalnego w Bełchatowie.
1993 (styczeń) rok – Bełchatów przystąpił do Związku Miast Polskich.
1993 rok – Rada Miejska przyznała tytuł „Honorowy Obywatel Miasta Bełchatowa”; tytuł ten otrzymał m.in. łodzianin Apoloniusz Zawilski, autor monografii „Bełchatów i jego historyczne awanse” i żyjący jeszcze żołnierze – Obrońcy Gór Borowskich.
1993 (lipiec) rok – na posiedzeniu zarządu Stowarzyszenia Przyjaciół Bełchatowa powołano Komitet Założycielski bełchatowskiego Muzeum Regionalnego.
1994 rok – utworzenie Muzeum Regionalnego.
1994 rok – wybór przez Radę Miejską Tadeusza Rozpary na prezydenta Bełchatowa.
1995 (czerwiec) rok – I Miejska Olimpiada Sportowa Dzieci i Młodzieży.
1998 (grudzień) rok – Sąd Gospodarczy w Piotrkowie zarejestrował spółkę akcyjną: Kopalnia Węgla Brunatnego “Bełchatów”.
1999 rok – od 1 stycznia przestały funkcjonować Urzędy Rejonowe, ich miejsce zajęły powiaty (w granicach powiatu bełchatowskiego znalazła się gmina Rusiec).
2001 rok – powołane zostaje Porozumienie Lokalnych Ugrupowań Społecznych (PLUS) w skład którego weszły: Stowarzyszenie Rodzin Katolickich, Regionalne Stowarzyszenie Społeczno – Kulturalne, Organizacja Społeczno – Wychowawcza “Strzelec”, Liga Miejska i Wiejska.
2002 rok – wybory samorządowe; w wyborach do Rady Miejskiej w Bełchatowie wygrała koalicja SLD – UP, w wyborach do Rady Powiatu Ziemia Bełchatowska – PLUS.
2002 (listopad) rok – w pierwszych bezpośrednich wyborach prezydenckich prezydentem zostaje Marek Chrzanowski (PLUS): wybrano wiceprzewodniczących RM – Dariusz Matyśkiewicz (PLUS) i Piotr Kopek (wybrany z listy SLD, popierany przez Ziemię Bełchatowską).
2014 (listopad) rok – wybór Marioli Czechowskiej na prezydenta Bełchatowa.
2018 (listopad) rok – Mariola Czechowska ponownie została wybrana na prezydenta Bełchatowa.
